Het Amazoneregenwoud staat al geruime tijd onder invloed van een buitengewone droogte, die aanhoudt sinds medio vorig jaar. De regenval is minimaal en de temperaturen zijn al een jaar lang hoger dan normaal. Uit internationaal onderzoek, waaraan onder andere het KNMI heeft bijgedragen, blijkt dat de belangrijkste oorzaak van deze droogte de wereldwijde opwarming van de aarde is.
“De omvang van de droogte in 2023 is ongekend,” zegt klimaatonderzoeker Sarah Kew van het KNMI. De droogtes van 2005 en 2010, die destijds alarmerend waren, zijn ruimschoots overtroffen.
Droogte in tropisch regenwoud is doorgaans een zeldzaam verschijnsel. De lucht is er warm en extreem vochtig. Normaal gesproken verdampt het water ’s ochtends en valt het vaak dezelfde dag nog terug in stevige tropische buien. Het weer in de Amazone wijkt alleen tijdens El Niño af, wanneer het water in de Grote Oceaan ten westen van Zuid-Amerika tijdelijk warmer is, wat resulteert in minder regen in het gebied.
Maar El Niño heeft afgelopen jaar een kleine rol gespeeld. De extremiteit van de droogte wordt veroorzaakt door klimaatverandering, concluderen de onderzoekers. “De toename van deze droogten is vrijwel geheel toe te schrijven aan de stijging van de wereldwijde temperatuur,” zegt Kew.
Het Amazoneregenwoud is al meer dan een half jaar in de greep van een ongekende droogte, die ook in 2024 aanhoudt. Deze droogte roept herinneringen op aan een studie van vijftien jaar geleden, uitgevoerd door Britse wetenschappers in Nature Geoscience. Zij waarschuwden voor structurele verdroging van het Amazonegebied als gevolg van de wereldwijde opwarming, waardoor op termijn geen regenwoud meer kan groeien. In plaats daarvan zal een savannelandschap ontstaan, met veel lagere biodiversiteit.
Wetenschappers vrezen voor dit kantelpunt in het klimaatsysteem. Volgens de Britse studie zal deze verdroging geleidelijk een steeds groter deel van het regenwoud treffen: 20 tot 40 procent bij een opwarming van 2 graden wereldwijd, 75 procent bij 3 graden opwarming – en bij een opwarming van 4 graden zal zelfs 85 procent van het regenwoud verdwijnen.
“Hoewel we destijds een oud klimaatmodel gebruikten,” zegt hoofdauteur Chris Jones, werkzaam bij de Britse weerdienst Met Office en de Universiteit van Bristol, “duiden recente gegevens over de toename van bosbranden en verminderde CO2-opslag erop dat we mogelijk een drempel naderen waarbij onomkeerbare schade aan het regenwoud optreedt.”
Deze kanteling wordt veroorzaakt door een complex samenspel van krachten. Door klimaatverandering stijgt de temperatuur, waardoor de lucht minder snel ‘uitregent’. Ook kunnen door de wereldwijde opwarming de moessonregens verschuiven naar het noorden, waardoor het Amazonegebied in het zuiden verdroogt.
Gerichte ontbossing versterkt ook de verdroging. Het bos draagt bij aan de dagelijkse regenbuien doordat het water wordt opgenomen door de bomen en verdampt, wat nieuwe regenwolken vormt. “We weten dat veel regen in de Amazone wordt gerecycled door de bomen,” zegt Jones tegen de NOS. “Dus het verlies van bos versterkt de droogte nog verder.”
“We verwachten dat dit ook gevolgen zal hebben voor de regenval verder naar het zuiden, omdat er minder water naartoe wordt getransporteerd. Dat betekent ook een hoger risico op droogte in landbouwgebieden en de dichtbevolkte kuststreek bij Rio en São Paulo.”
